This is how we diedby Levi Shalit Munich, 1949 A Yizkor Book for Shavl, Lithuania Translated from Yiddish by Assaf Urieli
|
אַזױ זײַנען מיר געשטאָרבןלוי שאַליט מינכען, 1949 יזכּור-בוך פֿון שאַװל, ליטע איבערגעזעצט אױף ענגליש דורך אסף אוריאלי |
Page 3Links: Start page, Previous page. |
|
| A mild evening followed. Strips of red shone in the sky, but all was calm in the city. Only here and there could you hear isolated gunshots. | דער פאַרנאַכט איז צוגעפאַלן אַ מידער. אױפן הימל האָבּן רױטע פּאַסמעס געגליט, אין שטאָט איז געװען שטיל. נאָר דאָ און דאָרט האָבּן זיך געהערט אײנצלנע שאָסן. |
| Avrom Shvayger was sitting on the bench in the yard near the cellar and smoking one cigarette after another. Painfully inhaling the smoke, he listened to what Shmuel Schwartz, a strongly built Jew in his seventies, had to tell him. | אַברהם שװײגער איז געזעסן אױפן הױף-בּאַנק לעבּן קעלער אין גערױכערט אײן פּאַפּיראָס נאָכן אַנדערן. פאַרציענדיק מיט װײטאָק דעם רױך, האָט ער זיך אײנגעהערט, װאָס שמואל שװאַרץ, אַ ייִד אַין די זיבּעזיקער, שטאַרק קרעפטיק געבּױט, האָט אים דערצײלט. |
| Shmuel Schwartz had been a coachman in a small town near the German border. When the Soviets arrived in Lithuania, they asked him to act as a middleman for the purchase of stones to build an airfield near the town. Himself a retired soldier from the Tsar’s army, he took a liking to the Russian soldiers and they to him. His superiors in the red army called him “Papasha”, and he felt lucky in his old age. Once more he felt a soldier’s pride, which he had carried inside of him his entire life. When the first bullets started to hail down on his town, he left together with “his” troup, dressed in a uniform and carrying a rifle. As he speaks, the wide palms of his hands move about, just as though they were still trying to keep the Russian army rifle warm. He reached Shavl with the army, but here his Major ordered him to change into civilian clothing and flee, in order to save his life. All of the soldiers end up falling into captivity. When captured, they are treated as soldiers. If however he were captured, a Jew, even as a soldier, the Germans would murder him. As a civilian he might yet manage to survive. | שמואל שװאַרץ איז געװען אַ פורמאַן אין אַ שטעטל לעבּן דער דײטשער גרענעץ. װען די סאָװעטן זײנען אַרײן אין ליטע, האָבּן זײ אים געמאַכט פאַר אַן אױפקױפער פון שטײנער פאַר אַן אַעראָדראָם, װאָס זײ האָבּן געבּױט לעבּן שטעטל. אַלײן אַן אַלטער אױסגעדינטער צאַרישער סאָלדאַט, האָט ער ליבּ געקראָגן די רוסישע זעלנער און זײ — אים. זײנע עלטסטע פון דער רױטער אַרמײ האָבּן אים גערופן „פּאַפּאַשאַ“, און גוט איז געװען דעם דאָזיקן ייִדן אױף זײנע עלטערע יאָרן. ער האָט זיך װידער דערפילט אין זײן סאָלדאַטישן שטאָלץ, װאָס ער האָט אַ לעבּן-לאַנג מיט זיך אַרומגעטראָגן. װען די ערשטע קױלן האָבּן אָנגעהױבּן אַרײנהאָגלען אין זײן שטעטל, איז ער אַװעק צוזאַמען מיט „זײן“ מיליטער, אָנגעטאָן אין אוניפאָרם און מיט אַ בּיקס אין האַנט. ער רעדט און זײנע בּרײטע הענט-פלאַכן בּאַװעגן זיך דערבּײ, פּונקט װי זײ װאָלטן נאָך געװאַרעמט איצט די פלינט-װינטאָװקע. — ער האָט דערגרײכט מיט דער אַרמײ שאַװל נאָר דאָ האָט אים זײן מאַיאָר געהײסן אַנטלױפן, זיך איבּערטאָן ציװיל, זען זיך צו ראַטעװען. זײ, די אַרמײער, פאַלן סײ-װי-סײ אַרײן אין געפאַנגענשאַפט; פאַרפאַלן, זײ זײנען זעלנער. אים אָבּער, אַ ייִדן, װעלן די דײטשן, אַפילו אַלס זעלנער, דערמאָרדן. אַלס ציװיליסט קען ער זיך אָבּער דאָך ראַטעװען. |
| Shmuel Schwartz tells briefly how he and his Russians were intercepted along the way by Lithuanian guerilla fighters. “I’ve a small wound here,” he says, pointing to his foot. | שמואל שװאַרץ דערצײלט קורץ, װי אַזױ אונטערװעגס איז ער מיט זײנע רוסן געכאַפּט געװאָרן דורך ליטװישע פּאַרטיזאַנער און זיך געשלאָגן. „אָט האָבּ איך אַ קלײנע װוּנד“, בּאַװײזט ער זײן פוס. |
| Avrom measured up Schwartz’s broad shoulders with a glance, compared them to his own boyish shoulders, and groaned, “the weak and the strong, the old and the young, all of us will die.” | אברהם האָט מיטן בּליק אָפּגעמאָסטן שװאַרצן בּײ זײנע בּרײטע שולטערן, האָט אַ װאָרף געטון די אױגן אױף זײנע אײגענע ײנגלשע פּלײצעס און אַרױסגעקרעכצטן „דער שװאַכער און שטאַרקער, אַלט און יונג — אַלע װעלן שטאַרבּן.“ |
| Schwartz got angry: | שװאַרץ האָט זיך צעבּײזערט: |
| “What do you mean, die? I’m a decorated solder from the previous war, I’ve been in captivity, I can face an enemy when I have to, and show him what I’m made of, if I have the means. Don’t dispair. With courage we’ll manage to outlive them. The Germans won’t last forever.” | — װאָס עפּעס שטאַרבּן? איך בּין אַ סאָלדאַט פון פאָריקן קריג, מיט אַן אױסצײכענונג, געװען אױך אין געפאַנגענשאַפט, איך קען שמעקן פּולװער, װען מען מוז, איך קען אױך געבּן שמעקן פּולװער אַן אַנדערן, װען מען קען... — זײט ניט פאַרצװײפלט. מיט מוט װעלן מיר איבּערלעבּן. רי דײטשן זײנען אױך ניט אױף אײבּיק. |
| A projectile whizzed by and tore over the roof. Shmuel and Avrom descended into the dark cellar, from whose depths cries could be heard. The dozen or so families sheltering inside were weeping and making a racket. The women were crying, the men were trying to calm them down in loud voices. Avrom felt suffoctated by this mass of people all frightened to death. But his mother held onto his sleeve and wouldn’t let him out. A second projectile struck the roof, and pieces of bricks shot out, falling to the ground by the cellar windows. Women fainted, men tried to revive them, children whimpered. Avrom suffocated. He couldn’t find any rest. A man had been trying to revive a woman for several minutes already, but couldn’t resuscitate her. The woman’s eyes remained shut, no matter how much water was poured on top of her. The man pressed her temples, and tore off her clothing, but still she didn’t budge. A doctor standing nearby wrote out a prescription, but nobody was willing to go and fetch it, with shrapnels flying about from all directions out in the street. Shmuel grabbed the prescription and slipped out of the cellar, limping along the way. | אַ קױל האָט זיך מיט אַ געזשום אַ ריס געטון איבּערן דאַך. שמואל און אברהם זײנען אַראָפּ אין קעלער. טיף פון חושכדיקן קעלער האָבּן זיך געהערט געשרײען. די צענדליקער משפּחות, װאָס זײנען דאָ געלעגן, האָבּן איצט געפּילדערט, געיאָמערט. די װײבּער האָבּן געװײנט, די מענער האָבּן זײ אײנגעשטילט אױפן קול. אברהם האָט דערפילט אַ שטיקעניש פון דער דאָזיקער טױט-דערשראָקענער מענטשן-מאַסע. זײן מוטער אָבּער האָט אים געהאַלטן פאַרן אַרבּל און ניט געלאָזט מער אַרױסגײן. אַ צװײטע קױל האָט אַ זעץ געטון אין דאַך, און שטיקער ציגל האָבּן זיך אַ שאָט-געטאָן, געפאַלן אױף דער ערד, בּײ די קעלער-פענצטער. װײבּער האָבּן געחלשט, מענער האָבּן געמינטערט, קינדער האָבּן געכליפּעט. אַברהמען האָט געשטיקט. ער האָט זיך קײן רו ניט געפונען. אָט מינטערט מען אַ פרױ שױן מינוטן לאַנג און מען קען זי ניט בּרענגען צום לעבּן. די פרױ מאַכט ניט אױף די אױגן, װיפל װאַסער מען זאָל אױף איר ניט גיסן. מען דריקט אירע שלײפן, שױן אַלע קלײדער פון איר אַראָפּגעריסן, נאָר זי רירט זיך נישט. דער דאָקטאָר, װעלכער איז דערבּײ, האָט אױפגעשריבּן אַ רעצעפּט, אָבּער קײנער װיל ניט גײן בּרענגען, אין גאַס פליען שראַפּנעלן פון אַלע זײטן. שמואל האָט אַ נעם געטאָן דעם רעצעפּט און זיך אַרױסגעכאַפּט הינקענדיק פון קעלער. |
| Bullets were shooting across the street, exchanged between Lithuanian guerilla fighters and the remaining Russian patrols. With the prescription in his hand, Shmuel ran along the empty street. | די קױלן האָבּן זיך געקרײצט איבּערן גאַס. דאָס האָבּן זיך ליטװישע פּאַרטיזאַנער איבּערגעשאָסן מיט די פאַרבּליבּענע רוסישע פּאַטרולן. מיטן רעצעפּט אין האַנט איז שמואל געלאָפן איבּער דער לײדיקער גאַס. |
| He found Zagarnik standing in the pharmacy with a bible in his hand. When he caught sight of Shmuel, he contemplated him with astonishment. Squinting through his thick glasses in order to read the black Latin inscriptions on the small white bottles, and pouring together several drops from different bottles, he sighed out loud: | אין אַפּטײק אײ געשטאַנען זאַגאַרניק מיט אַ תנ“ך אין האַנט. דערזען שמואלן האָט ער אים פאַרװוּנדערט אָנגעקוקט. פאַרזשומעט די אױגן הינטער רי דיקע בּרילן-גלעזער און געלײענט די שװאַרצע לאַטײן-צעטלעך אױף די װײסע פלעשלעך, צוזאַמענגעגאָסן צו עטלעכע טראָפּן פון פאַרשײדענע פלעשלער און אַרױסגעזיפצט: |
| “Stay here, it’s dangerous to go out now.” | — בּלײבּט דאָ, ס'איז אַ סכנה איצט צו גײן. |
| But Shmuel took the bottle and was gone. | שמואל האָט אָבּער גענומען דאָס פלעשעלע און אַװעק. |
| On a streetcorner, he saw two Red Army soldiers, their raised guns aimed at the empty street. Shmuel stopped in his tracks. For a short while all three stood still, looking around, avoiding each other’s eyes. A deep emptiness reigned over their hearts, and their brains were too weak to grasp everything that was happening around them. Across from them lay the burnt remains of two Russians, who had earlier that very day set themselves on fire. Shmuel bowed down deeply to the soldiers, and walked on. Far down the long street, he turned to look back again, and three pairs of eyes met several times. | אױפן װינקל גאַס זײנען געשטאַנען צװײ רױט-אַרמײער מיט ענטבּלױזטן געװער אין די הענט, געצילט אַנטקעגן דער פּוסטער גאַס. שמואל האָט זיך אָפּגעשטעלט. אַ װײלע זײנען זײ געשטאַנען שטיל, געקוקט אַרום, אױסמײדנדיק אײנער דעם אַנדערנס בּליק. אַ טיפע פּוסטקײט האָט געהערשט בּײ אַלע דרײ אין די הערצער, רי מוחות זײנען צו שװאַך געװען בּאַנעמען אַלץ, װאָס דאָ קומט פאָר. אַנטקעגן זײ זײנען געלעגן צװײ פאַרקױלטע רוסן, װאָס האָבּן הײנט בײטאָג זיך אַלײן אונטערגעצונדן. שמואל האָט זיך טיף פאַרנײגט פאַר די סאָלדאַטן און איז אַװעק. װײט פון איבּער דער לענג גאַס האַט ער אומגעדרײט דעם קאָפּ צוריק, און דרײ פּאָר אױגן האָבּן זיך עטלעכע מאָל בּאַגעגנט. |
| “This is suicide,” he thought for a moment. But he took an immediate loathing to his own thought. “No, this is self defense.” | — דאָס איז זעלבּסטמאָרד, האָט שמואל אײן רגע געטראַכט. נאָר ער האָט גלײך פאַרהאַסט זײן אײגענעם געדאַנק — נײן, דאָס איז זעלבּסטשוץ. |
| Out of broken shop windows, Lithuanians were dragging fabric and expensive articles, and running into the courtyards, in order to hide from the partrols. A Lithuanian woman snuck out of a shop carrying a heap of clothing. Shmuel let her pass and looked after her in disgust. | פון צעבּראָכענע װיטרינע-פענצטער האָבּן ליטװינער געשלעפּט פאַרשײדענע סחורות, טײערע חפצים, אַרױסגעשלעפּט, און אַנטלאָפן אין די הױפן אַרײן, זיך היטנדיק פאַר די פּאַטרולן. אַ קריסטין האָט זיך אַרױסגעשלײכט פון אַ געשעפט מיט אַ הױפן זאַכן. שמואל האָט איר פרײ געמאַכט דעם װעג און נאַכגעקוקט מיט עקל. |
| “Astarozhna!” (Watch out!) said a voice. Shmuel turned his head around. A tall broad Russian was taking aim with a shiny machine gun. Shmuel threw himself into a gate, a bullet flew by, and the Lithuanian woman tumbled to the ground on the cobblestone pavement, on top of a mountain of clothes. | — אָסטראָזשנאָ! (פאָרזיכט) האָט זיך געהערט אַ שטים. שמואל האָט אומגעדרײט זײן קאָפּ. אַ צעװאַקסענער בּרײטער רוס האָט געצילט פון אַ לײכטן מאַשין-געװער. שמואל איז אַרײנגעפאַלן אין טױער, אַ קױל האָט אַ זעץ געטון, די קריסטין האָט זיך אױסגעצױגן אױפן בּרוק איבּערן בּאַרג-קלײדער. |
| When Shmuel arrived with the perscription bottle, the woman was going into spasms. The doctor took her pulse and murmured, “nervous shock.” | אַז שמואל האָט אַרײנגעטראָגן די רעצעפּט, האָט די פרױ שױן ספּאַזמירט. דער דאָקטאָר האָט געהאַלטן איר פּולס און געמורמלט „נערװן-דערשיטערונג“. |
♦ |
♦ |
| On Thursday evening, the city was enveloped in blue darkness. From the marketplace, you could hear distant gunshots. The sound of hard bootstomps sent Avrom rushing out of the cellar into the yard. Standing at a corner of the gate, he could see an endless row of grey uniforms marching along. He looked at his watch — eight o’clock sharp. | דער דאָנערשטיק אָװנט האָט אײנגעהילט די שטאָט אין בּלױען טונקל. פון מאַרק-פּלאַץ האָט זיך געהערט אַ טעמפּע שיסערײ. אַ שװערע שטיװל-געקלאַפּערײ האָט אַרױסגעריסן אַברהמען פון קעלער צום הױף. פון הינטערן טױער-װינקל האָט ער געזען גײענדיק, אײנע הינטער דער אַנדערע אין אַן אומאױפהערלעכער רײ, גרױע מונדירן. ער האָט אַ קוק געטון אױפן זײגער — פּונקט אַכט. |
| On Thursday, June 26th 1941, the Germans marched through the city of Shavl. | — דאָנערשטיק, זעקס און צװאַנציקסטער יוני נײנצן אײן און פערציק, די דײטשן האָבּן מאַרשירט דורך דער שטאָט שאַװל. |
♦♦♦ |
♦♦♦ |
| Work in progress, to be continued... | |
